Davlat organlarida ma’lumotlarni raqamli yig‘ish, shakllantirish, almashish, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanishda yagona yondashuvni joriy etish maqsadida Strategik islohotlar agentligi tomonidan “Ma’lumotlarni boshqarishning milliy tizimi to‘g‘risida”gi Qonun loyihasi ishlab chiqildi.
Loyihani ishlab chiqishda Adliya vazirligi, Raqamli texnologiyalar vazirligi, Bojxona qo‘mitasi, Soliq qo‘mitasining sohaga mas’ul bo‘lgan vakillari va bir qator xorijiy ekspertlar bilan muhokamalar o‘tkazilib, ularning takliflari inobatga olindi.
Bugungi kunda boshqaruv qarorlarni qabul qilishda aniq va dolzarb ma’lumotlarning yetishmasligi kuzatilmoqda. Natijada muayyan sohalarni rivojlantirish hamda ular bo‘yicha o‘rta, uzoq muddatga mo‘ljallangan strategik rejalashtirish hujjatlarini ishlab chiqishda kamchiliklar yuzaga kelmoqda.
Misol uchun, yer osti suv zaxiralarini aniq hisoblash bir nechta davlat organlari tomonidan hamkorlik asosida amalga oshiriladi. Biroq, amaliyotda ular o‘rtasida to‘liq ma’lumot almashish mexanizmining yo‘lga qo‘yilmaganligi va har bir davlat organi
o‘z vakolati doirasida ma’lumot yig‘ishi natijasida mavjud ma’lumotlar tarqoq holda yig‘ilmoqda.
Bu esa, yer osti suv zaxiralarning to‘g‘ri baholanishiga, ulardan samarali foydalanish, iqtisodiy samaradorlikni baholash, rejalashtirish va ekologik barqarorlikni ta’minlash jarayonlariga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Shuningdek, muvofiqlashtirilmagan holda turli davlat organlari tomonidan ma’lumotlar bo‘yicha so‘rovlar yuborilishi ma’lumotlar sifati pasayishiga olib kelmoqda.
So‘nggi 10-yil ichida jahonda ma’lumotlarni boshqarish siyosati faol rivojlanmoqda. Jahon banki, OECD, ESCAP va YUNESKO kabi xalqaro tashkilotlar ushbu sohadagi amaliyotni yaxshilash bo‘yicha mamlakatlar uchun tavsiya va ko‘rsatmalar e’lon qilib kelmoqda.
Jahon banki O‘zbekistonga ma’lumotlar manbasini (ma’muriy va geofazoviy ma’lumotlar) kengaytirish zarurligini ta’kidladi. Shuningdek, ma’lumotlarni boshqarish bo‘yicha yetakchilar mamlakatlar Buyuk Britaniya, Germaniya, Yangi Zelandiya, Kanada, AQSH, Janubiy Koreya va Birlashgan Arab Amirliklari hisoblanib, ushbu mamlakatlarda ma’lumotlarning samarali boshqaruvi yo‘lga qo‘yilgan.
Misol uchun:
- a) Buyuk Britaniyada 2021-yilda ma’muriy ma’lumotlarni boshqarish bo‘yicha qonun qabul qilingandan so‘ng, yillik 1,5 mlrd dollariga teng bo‘lgan ma’muriy xarajatlarni tejash imkonini berdi;
- b) Birlashgan Arab Amirligida barcha sohadagi ma’lumotlar ushbu mamlakat rahbariyati tomonidan onlayn kuzatish maqsadida “Dashbord” ma’lumotlar portali joriy qilindi;
- v) Janubiy Koreyada ma’lumotlar boshqaruvi bo‘yicha alohida qonun qabul qilingan bo‘lib, ma’lumotlarni tartibga solish va raqamli xizmatlarga bo‘lgan ishonch tufayli, 2011-yildan 2020-yilgacha IT-xizmatlari eksporti 10 mlrd dollardan 17 mlrd dollargacha (70 foizga) oshgan.
Ilg‘or xorijiy tajriba va amaliyotdagi muammolardan kelib chiqib, ishlab chiqilgan qonun loyihasi bilan:
- ma’lumotlarni boshqarishning milliy tizimining 6 ta asosiy prinsiplari belgilanmoqda, misol uchun, xalqaro sifat standartlariga muvofiqligi, ma’lumotlarning o‘zaro muvofiqligi va ma’lumotlarga nisbatan umumdavlat yondashuvi prinsiplari;
- ma’lumotlarni boshqarishning milliy tizimi sohasidagi davlat siyosatining 8 ta asosiy yo‘nalishlari hamda bu borada Vazirlar Mahkamasi, Strategik islohotlar agentligi, Raqamli texnologiyalar vazirligi hamda Milliy statistika qo‘mitasining aniq vakolatlari belgilanmoqda;
- Tizimni shakllantiruvchi ma’lumotlar katalogini shakllantirish tartibi, ishonchli ma’lumotlar manbai hamda ma’lumotlarni xalqaro sifat standartlarga muvofiqlashtirish borasida davlat organlarining majburiyati nazarda tutilmoqda;
- ma’lumotlar monetizatsiyasi, ma’lumotlarni boshqarishning milliy tizimi doirasida strategik rejalashtirish, davlat moliyasi va dasturiy byudjetlashtirish masalalariga oid talablar kiritilmoqda;
- davlat siyosati va davlat dasturlari ijrosini monitoring qilish va baholash uchun ma’lumotlardan foydalanish, davlat boshqaruvida so‘rov va hisobot berish jarayonini maqbullashtirishga oid talablar kiritilmoqda;
- ma’lumotlardan jamoat manfaatlari sifatida foydalanish bo‘yicha qoidalar kiritilmoqda;
- ma’lumotlarni boshqarishning milliy tizimi sohasida amalga oshirish vositalari va mexanizmlari, Markazlashtirilgan ma’lumotlar ombori, ma’lumotlar sifatini nazorat qilishga oid talablar belgilanmoqda.
Qonun loyihasi Jahon banki, Germaniyaning Xalqaro hamkorlik jamiyati, BMTning Aholishunoslik va aholining o‘sishi uchun jamoat tashkiloti, BMTning Bolalar fondi tomonidan ko‘rib chiqilib, ularning fikr-mulohazalari inobatga olindi. Qonun loyihasini muhokama qilish maqsadida vazirlik va idoralar vakillari ishtirokida 8 ta davra suhbati o‘tkazildi.
Ishlab chiqilgan qonun loyihasi qabul qilinganidan so‘ng bir qator natijalar kutilmoqda, xususan:
- Birinchidan, davlat organlarida ma’lumotlarni raqamli yig‘ish, shakllantirish, almashish, qayta ishlash, saqlash va ulardan foydalanishda yagona yondashuv joriy etiladi, bu esa davlat tashkilotlarida hisobdorlik uchun sarflanayotgan vaqtni kamida 50 foizga qisqartiradi.
- Ikkinchidan, davlat organlari faoliyati, davlat dasturlari va siyosatini amalga oshirish samaradorligini xolisona monitoring qilish va baholash imkoniyati yaratiladi.
- Uchinchidan, natijalarga asoslangan byudjetlashtirish va davlat investitsiyalarini samarali boshqarish uchun ishonchli ma’lumotlar shakllantiriladi, bu esa davlat byudjeti va xalqaro moliyaviy institutlar mablag‘larini to‘g‘ri va aniq taqsimlanishiga olib keladi.
- To‘rtinchidan, xususiy sektor tomonidan davlat idoralarining ma’lumotlaridan qayta foydalanish biznesni kengaytirish va raqobatbardoshlikni oshirishga imkoniyat yaratadi.
Qonun loyihasiga doir fikr-mulohazalar va takliflarni takliflar@asr.gov.uz manzili orqali yuborishingiz mumkin.
