Pandemiyadan keyingi dunyoda sodir bo‘layotgan mintaqaviy harbiy mojarolar, iqtisodiy inqirozlarning yuqori xavflari va boshqa keng ko‘lamli o‘zgarishlar davrida, sanoat, korporativ va individual munosabatlarda istalgan yuqori natijalarga erishish vositasi bu to‘g‘ri strategik rejalashtirishdir.
Strategik rejalashtirish davlat miqyosidagi maqsadlarga erishishning muhim vositasidir. Shu sababdan, so‘nggi 10 yil ichida dunyoning ko‘plab mamlakatlarida davlat boshqaruvini strategik rejalashtirish tizimi keng joriy etildi.
Davlat boshqaruvini strategik rejalashtirish – mamlakat, uning mintaqalari, iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarini barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari, maqsadli parametrlari, ustuvor vazifalarini aniqlashdan iborat bo‘lib, buning uchun zarur bo‘lgan dasturiy ta’minot qurilmalari va “yo‘l xaritalari”ni ishlab chiqish va amalga oshirishni o‘z ichiga qamrab oladi.
Jahon iqtisodiyotining o‘sish darajasini o‘zaro bog‘lagan holda davlat boshqaruvi mexanizmlarini raqamlashtirishni o‘z ichiga olgan strategik rejalashtirish yetakchi rivojlangan davlatlar: AQSH, Fransiya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy, makro, mezo va mikro darajada boshqaruv amaliyotiga qat’iy kirdi. Bu mamlakatlarda barcha prognozlar statistik ma’lumotlarga asoslanadi va chuqur ilmiy tahlil o‘tkaziladi.
Mamlakatimizda 1997-yildan boshlab strategik xarakterdagi joriy (yillik) iqtisodiy dasturlar ishlab chiqila boshlandi. Biroq, mamlakatning uzoq muddatli strategiyasi birinchi marta 2017-yilda ishlab chiqilgan – 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasi hisoblanadi. Keyinchalik yangi O‘zbekistonning 2022-2026- yillarga mo‘ljallangan rivojlanish strategiyasi va “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi qabul qilindi.
Qabul qilingan strategiyalar doirasida joriy va keyingi yillarda amalga oshirilishi rejalashtirilgan asosiy strategik islohotlar holati, davlat rahbarining doimiy nazorati ostida joriy yilning 13-fevralida tegishli taqdimot shaklida taqdim etildi.
So‘nggi yetti yil ichida asosan ijtimoiy-madaniy sektor, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish, innovatsion sektorni qamrab olgan 80 ta strategiya va islohotlar qabul qilindi.
Biroq, ular maqsad va vazifalar, konseptual apparat nuqtai nazaridan, bir-biri bilan bog‘liq emas, ular yagona strategik rejalashtirish tizimini tashkil etmaydi. Yagona qonun hujjatlarining yo‘qligi, garchi urinishlar allaqachon qilingan bo‘lsa-da, 2019-yilda “Strategik rejalashtirish to‘g‘risida” gi qonun loyihasi ishlab chiqilgan bo‘lib, unga ko‘ra moliyaviy, mehnat va tabiiy resurslarni yo‘qotish, mintaqalararo nomutanosibliklarni yanada chuqurlashtirish uchun jiddiy xavf tug‘diradi.
Shu munosabat bilan, xorijiy mamlakatlarning (Avstraliya, Germaniya, Fransiya, AQSH, Buyuk Britaniya, Gretsiya, Rossiya, Belarus) jahon amaliyoti va tajribasiga asoslanib, O‘zbekistonning 50-70 yilga mo‘ljallangan uzoq muddatli rivojlanish strategiyasi dasturini qabul qilish zarurati mavjuddir. Quyida uning asosiy ustunlari aniqlanib:
- Kelajakka yo‘naltirilgan davlat. Davlatning asosiy maqsadi uzoq muddatli qarashlar va davlat boshqaruvi organlarining faol rahbarlari ishtirokida ijtimoiy davlatni yaratishni o‘z ichiga oladi. Ya’ni har kimga munosib yashash sharoitlarini, ijtimoiy xavfsizlikni va shaxsning o‘zini o‘zi anglashi uchun teng boshlang‘ich sharoitlarni ta’minlaydigan davlat maqsadlarini tasdiqlash;
- Shaffof va xizmat ko‘rsatuvchi hukumat. Ijro etuvchi hokimiyat organlari faoliyatining shaffofligini ta’minlash hamda aholi va tadbirkorlik subektlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, shu jumladan, turli xil ijtimoiy dasturlarni ishlab chiqish, aholining barcha guruhlari uchun xizmatlar va ijtimoiy xizmatlar tizimini yaratish;
- Ta’limning yuqori darajasi. Mavjud ta’lim dasturlarini tubdan qayta ko‘rib chiqish, ularning tahlili asosida talabalarning individual iste’dodlarini erta ochib berishning zamonaviy mexanizmlarini yaratish. Ta’lim muassasalarini tadbirkorlik va innovatsiyalar inkubatorlariga qayta formatlash, so‘ngra “aqlli markazlari”ni yaratish. Ixtirochilar va olimlarning yangi avlodini tarbiyalash va ularni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash;
- Ilg‘or ilmiy-tadqiqot dasturlari. Barcha davlat organlarida ularning tarmoq faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha kichik ilmiy-tadqiqot guruhlarini tashkil etish va keyinchalik ularni akademiyaga aylantirish. Ilmiy-tadqiqot ishlarini muvofiqlashtirish va umumlashtirish maqsadida mamlakat Prezidentiga hisobot beradigan yagona respublika organini tashkil etish;
- Diversifikatsiyalangan iqtisodiyot. Milliy iqtisodiyot samaradorligini oshirish, milliy kompaniyalarni qo‘llab-quvvatlash, ilmiy tadqiqotlar va istiqbolli sohalarga, ayniqsa innovatsiyalar, tadbirkorlik va ilg‘or sohalarga istiqbolli sarmoyalar kiritish, iqtisodiyot va sanoat kelajagini belgilovchi milliy strategiyani ishlab chiqishda davlat organlari faoliyatini birlashtirish;
- Baxtli va boy jamiyat. Ijtimoiy davlat baxtning eng yuqori darajasiga, ijobiy turmush tarziga va yuqori hayot sifatiga erishishga intiladigan boy, xavfsiz, bag‘rikeng, milliy va axloqiy jamiyatni yaratishni o‘z ichiga oladi. Aholini mahallalar ishiga keng jalb etish, o‘z xavfsiz mintaqasini yaratish, yoshlarni “Ustoz – shogirt” tamoyili asosida tarbiyalash borasidagi barcha sa’y-harakatlarni yo‘naltirish, toza va obod tuman yaratish;
- Aholining ijtimoiy zaif toifalarini ijtimoiy himoya qilish. Aholining barcha ijtimoiy zaif toifalarini istisnosiz ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy tafovutlarni yumshatish va muhtojlarga yordam berish, jamiyatning barcha a’zolari uchun ijtimoiy sug‘urtani ta’minlash kabilarni o‘z ichiga oladi.
Ushbu turdagi hujjatlar allaqachon xorijiy mamlakatlarda qabul qilingan: Xitoy – 2050 strategiyasi , BAAning 2071-yildagi yuz yillik rejasi, Qozog‘iston – 2050 strategiyasi , Yaponiya, Koreya Respublikasi, Singapur va Malayziya va boshqa ko‘plab davlatlarda 10, 20, 30 va 40 yillarga mo‘ljallangan strategik hujjatlar qabul qilingan.
Innovatsiyalarni joriy etish, iqtisodiyotni diversifikatsiyalashga ko‘maklashish, resurslarni boshqarishni takomillashtirish va fuqarolik jamiyati ishtirokini ta’minlash barqaror rivojlanish va farovonlikka erishishda mamlakatning asosiy chora-tadbirlari hisoblanadi. Biroq, ushbu chora-tadbirlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun jamiyatning barcha ishtirokchilarining muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlari va hukumat tomonidan faol qo‘llab-quvvatlash zarurdir.
Shu nuqati nazardan, yangilangan Konstitutsiyaning qabul qilinishi mamlakatning strategik yo‘nalishini aniqlashda muhim bosqich bo‘ldi. U strategik hujjatlarni qabul qilish uchun asos yaratdi. Misol tariqasida shuni ta’kidlash mumkinki, Konstitutsiyaning 93-moddasiga muvofiq, strategik davlat dasturlarini qabul qilish O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma vakolatiga kiradi.
Shu munosabat bilan, strategik rejalashtirish to‘g‘risidagi qonunning qabul qilinishi avvalo, respublika va mintaqaviy darajada davlat boshqaruvi sohasidagi aniq strategik maqsadlarni, hujjatlar turlarini aniqlashga, strategik dasturlarning amalga oshirilishini monitoring qilish bo‘yicha maxsus vakolatli davlat organi faoliyatini mustahkamlashga, strategik rejalashtirish sohasida mutaxassislar tayyorlashga va boshqa qonunchilik asoslarini (strategiyalarni) qabul qilishga xizmat qiladi.
Shu bilan birga, bozor iqtisodiyotining zamonaviy voqeliklari va talablari, shuningdek, siyosiy va ijtimoiy sohalardagi jahon va mintaqaviy jarayonlardagi sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar tufayli mavjud strategik hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish jarayoni asosiy vazifa bo‘lishi bilan ham muhim sanaladi.
O‘zbekistonda strategik rejalashtirishni shakllantirishning yangi bosqichi sifatida O‘zbekiston Respublikasini uzoq muddatli istiqbolli rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari, maqsad va vazifalarini aniqlash hamda rejalashtirishni ko‘zda tutuvchi yaxlit tizimni joriy etish, “Maqsad – harakat – natija” zanjiri asosida barcha yo‘nalishlarda faoliyatni samaradorlikka yo‘naltirish hamda “O‘zbekiston – 2030” strategiyasini amalga oshirish doirasida davlat organlari va tashkilotlarining maqsadli ko‘rsatkichlarga erishishda uyg‘unlikda harakatlanishini ta’minlash maqsadida tegishli davlat Rahbari darajasidagi hujjat qabul qilish maqsadga muvofiqdir.
Dmitriy Ogay,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi guruh rahbari